Na een hevige strijd, waarbij aan weerskanten talrijke slachtoffers vielen, maakte het invallen van de nacht een einde aan het gevecht, dat onbeslist eindigde. Het verloop van dit eerste treffen was voor Kroisos aanleiding om de schuld te zoeken bij de geringe sterkte van zijn eigen leger, dat het niet haalde bij de troepenmacht van Cyrus. Daarom is hij, toen Cyrus de volgende dag geen poging waagde om de strijd te hervatten, naar Sardes teruggegaan met de bedoeling de Egyptenaren op grond van het bestaande verdrag te hulp te roepen. Hij had namelijk ook met farao Amasis een eedgenootschap gesloten, nog eerder dan met de Spartanen. Bovendien deed hij een beroep op de Babyloniërs onder aanvoering van hun toenmalige koning Nabonnedos, met wie hij eveneens in een vroeger stadium een verbond was aangegaan. Herodotos 1:76-77
Zomaar een passage uit de Historiën van de Griekse geschiedschrijver Herodotos. Herodotos heeft het hier over de oorlog tussen koning Kroisos van Lydië en koning Cyrus van Perzië. Cyrus had koning Astyages van Medië, een zwager van Kroisos, enkele jaren eerder van de troon gestoten en nu wilde Kroisos hem wreken. Hij stak de rivier de Halys over en viel het land van Cyrus binnen. De twee koningen troffen elkaar in Cappadocië en de eerste veldslag eindigde onbeslist. Kroisos zag in dat Cyrus een groter leger had meegebracht dan hij had verwacht en trok zich terug naar de hoofdstad Sardes. Deze terugtocht was geen vlucht, maar deel van een vooropgezet plan. Kroisos had koning Amasis van Egypte en koning Nabonidus van Babylonië, de twee machtigste koningen van die tijd, namelijk te hulp geroepen in zijn strijd tegen Cyrus en hij wachtte nu op versterkingen.
Je zou er zo overheen lezen, maar het staat er toch echt: Lydië had bondgenootschappen gesloten met Egypte en Babylonië, net zoals eerder met Medië. Vier grootmachten die elkaar enkele decennia eerder nog de tent uit vochten, waren nu verenigd in een bondgenootschap om de opkomst van nieuwkomer Cyrus te stoppen. Wat was er in de tussentijd gebeurd?
In 612 v. Chr. hadden koning Nabopolassar van Babylonië (r. 626-605 v. Chr.) en koning Kyaxares van Medië (r. 625-585 v. Chr.) de handen ineen geslagen om de Assyrische hoofdstad Ninevé in te nemen. De samenwerking tussen de twee koningen was weinig meer dan een gelegenheidsbondgenootschap. Nabopolassar hoopte met de verwoesting van Ninevé het leiderschap van de ‘oikoumene’ voor zich te winnen en Kyaxares, die op dat moment weinig meer was dan de aanvoerder van een groep Medische stammen, hoopte met de plundering van Ninevé veel buit binnen te halen, die hij onder bevriende krijgsheren kon verdelen om zo meer aanzien te winnen onder de Meden. Daarnaast hoopte Nabopolassar met dit bondgenootschap waarschijnlijk te voorkomen dat Kyaxares, na de plundering van de Assyrische steden, ook de Babylonische steden zou gaan plunderen. Kortom, het was een verstandshuwelijk dat vroeg of laat wel op de klippen moest lopen.
Na de val van Ninevé verschanste de laatste koning van Assyrië zich in de Syrische stad Charan, waar koning Necho II van Egypte (r. 610-595 v. Chr.) hem in 610 en 609 v. Chr. te hulp kwam. De Egyptenaren hadden zich in de voorgaande decennia al meester gemaakt van een groot deel van de Levant en hoopten met een Assyrische rompstaat in Syrië waarschijnlijk een buffer op te werpen tegen de Babylonische expansie. Maar Nabopolassar en Kyaxares slaagden erin de Assyriërs en de Egyptenaren uit Charan te verdrijven en in 605 v. Chr. maakte Nebukadnessar II (r. 605-562 v. Chr.), de zoon en opvolger van Nabopolassar, het karwei af door het laatste Assyrische bolwerk Karkemis te veroveren. De strijd tussen Babylonië en Egypte om de Levant was begonnen.
Tussen 605 en 601 v. Chr. voerde Nebukadnessar jaarlijks militaire expedities uit naar de Levant en veroverde hij het hele gebied. De vazalkoninkrijken die eerder trouw had gezworen aan Necho, waaronder Juda, stelden zich nu onder de bescherming van Nebukadnessar. Toen in 601 v. Chr. echter een veldslag tussen Babylonië en Egypte eindigde in een nederlaag voor Babylonië, liepen veel vazalkoninkrijken, waaronder Juda, weer over naar Egypte. In de daaropvolgende jaren slaagde Nebukadnessar erin de vazalkoninkrijken van de Levant weer onder zijn gezag te brengen. De vazalkoninkrijken die herhaaldelijk hun afspraken met Nebukadnessar hadden geschonden, waaronder Juda, werden geplunderd en een groot deel van hun bevolking werd in ballingschap naar Babylonië afgevoerd. Zo begon voor de Judeeërs, maar ook voor veel van hun buurvolken, de Babylonische ballingschap. Zo rond 580 v. Chr. was de Levant stevig in Babylonische handen en besloten Babylonië en Egypte elkaars grenzen te erkennen.
Intussen zat ook Kyaxares niet stil. Door zijn veldtochten in Assyrië had hij veel roem en rijkdom verworven en veel stammen en staatjes in het Zagrosgebergte en op de Armeense Hoogvlakte besloten hem als hun aanvoerder te erkennen. Zo ontstond een brede stammenfederatie die niet erg stabiel, maar wel heel machtig was. De opkomst van deze stammenfederatie lijkt Nebukadnessar veel zorgen te hebben gebaard. De Babylonische kronieken wekken de indruk dat het in 597 en 596 v. Chr. rommelde langs de oostelijke grenzen en in 595 v. Chr. lijkt deze onrust te hebben geleid tot een opstand binnen het Babylonische leger. De Judese profeet Jeremia waarschuwde in 593 v. Chr. nog dat de Meden en hun bondgenoten Babylon zouden verwoesten, maar zover kwam het uiteindelijk niet. Nebukadnessar en Kyaxares zagen waarschijnlijk in dat ze aan elkaar gewaagd waren en dat een oorlog tussen beiden in niemands belang was.
Rond 590 v. Chr. lijken de spanningen tussen Babylonië en Medië af te nemen. Kyaxares had namelijk een andere vijand gevonden: koning Alyattes van Lydië (r. 591-560 v. Chr.). Lydië was een koninkrijk in het westen van Anatolië dat erg rijk was geworden door de goudwinning. Kyaxares en Alyattes bestreden elkaar vijf jaar lang, maar zagen in dat ze aan elkaar gewaagd waren en besloten de strijdbijl te begraven. De twee koningen sloten een bondgenootschap en Alyattes huwde zijn dochter Aryenis uit aan Astyages, de zoon van Kyaxares. Nabonidus, een Babylonische diplomaat die het later nog tot koning zou schoppen, diende als getuige bij het sluiten van deze overeenkomst. Zo garandeerde hij de vrede langs de noordelijke grenzen van het Babylonische Rijk.
Rond 580 v. Chr. was in het Midden-Oosten een machtsbalans ontstaan die gedomineerd werd door Babylonië, Egypte, Medië en Lydië. De koningen van deze grootmachten zagen in dat ze aan elkaar gewaagd waren en dat geen van hen leider van de hele ‘oikoumene’ zou worden. Daarom besloten ze de macht te verdelen en elkaars grenzen te erkennen. Er werden ook bondgenootschappen gesloten om te voorkomen dat één van hen het zou wagen de anderen te onderwerpen. Deze situatie doet denken aan die in het Europa van de 19de eeuw, waar een soortgelijke machtsbalans bestond tussen koninkrijken als Groot-Brittannië, Frankrijk, Rusland, Oostenrijk-Hongarije en Pruissen. Deze machtsbalans werd ook wel het Concert der Mogendheden genoemd. De machtsbalans in het Midden-Oosten van de 6de eeuw v. Chr. was echter geen lang leven beschoren.
In 550 v. Chr. werd koning Astyages van Medië, een zoon van Kyaxares, van de troon gestoten door koning Cyrus van Perzië. Met deze daad had Cyrus de machtsbalans verstoord. Deze daad kon daarom niet onbestraft blijven. Koning Kroisos van Lydië, een zoon van Alyattes en een zwager van Astyages, zette als eerste de aanval in, maar hij stond er niet alleen voor. Zoals we al eerder hebben gelezen, kon hij rekenen op de steun van koning Nabonidus van Babylonië en koning Amasis van Egypte. Als deze drie koningen de krachten zouden bundelen, had Cyrus geen schijn van kans. Cyrus wist dit en achtervolgde Kroisos toen die zich terugtrok naar Sardes. Hij slaagde erin de Lydische hoofdstad binnen twee weken in te nemen, voordat de Babyloniërs en de Egyptenaren konden arriveren. Twee van de vier grootmachten waren nu in handen van Cyrus en zijn geluk leek nog niet ten einde.
Meer over de machtsbalans die in de 6de eeuw v. Chr. ontstond, lees je in mijn boek Het Wereldrijk van het Tweestromenland, dat vanaf 26 januari 2021 in de winkels ligt maar nu al hier te bestellen is.
#GrondslagenNet