Blog | Daan Nijssen - Ancient History Blog

De Uitverkorene

45.1) Dit zegt de HEER tegen Cyrus, zijn gezalfde, die hij bij de rechterhand neemt, aan wie hij volken onderwerpt, voor wie hij koningen ontwapent, voor wie hij deuren opent – geen poort blijft gesloten: 2) Ik zal voor je uit gaan, ik zal ringmuren slechten, bronzen deuren verbrijzelen, ijzeren grendels stukbreken. 3) Ik zal je verborgen schatten schenken, diep weggeborgen rijkdommen. Dan zul je weten dat ik de HEER ben, de God van Israël, die jou bij je naam roept. Jesaja

Met deze woorden beschreef een anonieme Judeeër, die als balling in Babylonië leefde en zichzelf in de traditie van de profeet Jesaja plaatste, halverwege de 6^de eeuw v. Chr. de opkomst van de Perzische koning Cyrus de Grote (r. 558-530 v. Chr.). Cyrus veroverde in een kwart eeuw tijd bijna geheel Zuidwest-Azië en bracht met opvallend gemak grootmachten als Medië, Lydië en Babylonië ten val. Dit maakte diepe indruk op de mensen in die tijd en het idee dat Cyrus goddelijke steun genoot, of zelfs onderdeel was van een goddelijk plan, werd breed gedragen. Hoe valt zijn succes te verklaren?

Het Concert der Mogenheden

Na een hevige strijd, waarbij aan weerskanten talrijke slachtoffers vielen, maakte het invallen van de nacht een einde aan het gevecht, dat onbeslist eindigde. Het verloop van dit eerste treffen was voor Kroisos aanleiding om de schuld te zoeken bij de geringe sterkte van zijn eigen leger, dat het niet haalde bij de troepenmacht van Cyrus. Daarom is hij, toen Cyrus de volgende dag geen poging waagde om de strijd te hervatten, naar Sardes teruggegaan met de bedoeling de Egyptenaren op grond van het bestaande verdrag te hulp te roepen. Hij had namelijk ook met farao Amasis een eedgenootschap gesloten, nog eerder dan met de Spartanen. Bovendien deed hij een beroep op de Babyloniërs onder aanvoering van hun toenmalige koning Nabonnedos, met wie hij eveneens in een vroeger stadium een verbond was aangegaan. Herodotos 1:76-77

Zomaar een passage uit de Historiën van de Griekse geschiedschrijver Herodotos. Herodotos heeft het hier over de oorlog tussen koning Kroisos van Lydië en koning Cyrus van Perzië. Cyrus had koning Astyages van Medië, een zwager van Kroisos, enkele jaren eerder van de troon gestoten en nu wilde Kroisos hem wreken. Hij stak de rivier de Halys over en viel het land van Cyrus binnen. De twee koningen troffen elkaar in Cappadocië en de eerste veldslag eindigde onbeslist. Kroisos zag in dat Cyrus een groter leger had meegebracht dan hij had verwacht en trok zich terug naar de hoofdstad Sardes. Deze terugtocht was geen vlucht, maar deel van een vooropgezet plan. Kroisos had koning Amasis van Egypte en koning Nabonidus van Babylonië, de twee machtigste koningen van die tijd, namelijk te hulp geroepen in zijn strijd tegen Cyrus en hij wachtte nu op versterkingen.

Wee de bloedstad, een en al leugen!

3.1) Wee de bloedstad, een en al leugen, vol oorlogsbuit, het roven houdt niet op. 2) Hoor! Knallende zwepen! Hoor! Daverende wielen! Dravende paarden, dansende wagens, 3) steigerende ruiters, vlammende zwaarden, bliksemende lansen! Vele doden, massa’s lichamen, ontelbare lijken. 4) Je gedraagt je als een hoer, een verleidster ben je, bedreven in toverij, je verkwanselt volken voor je ontuchtige praktijken, en stammen voor je toverkunst. 5) Daarom zal ik je straffen – spreekt de HEER van de hemelse machten. Ik zal je kleren optillen tot over je gezicht, je naaktheid aan alle volken tonen, je schaamte aan alle landen laten zien. 6) Ik zal je onder vuil bedelven, je belachelijk maken, je te kijk zetten. 7) Dan zal ieder die je ziet zich van je afwenden en zeggen: ‘Ninevé is verwoest!’ Wie zal om haar rouwen? Waar vind ik iemand die haar troost?
Nahum

Met deze woorden becommentarieerde de Judese profeet Nahum de val van de Assyrische hoofdstad Ninevé in 612 v. Chr. Wat dertig jaar eerder nog het hart was geweest van een bloeiend wereldrijk, was nu door toedoen van de Babyloniërs en de Meden gereduceerd tot een smeulende ruïne. Hoe had het Assyrische Rijk zo snel ineen kunnen storten? Over de details valt helaas weinig te zeggen. Rond 640 v. Chr. komen de koningsinscripties, waarin de Assyrische koningen verslag deden van veldtochten en bouwprojecten, abrupt ten einde. Uitgerekend over de jaren waar we het meest van willen weten, weten we dus het minst. Maar misschien kan een analyse van de structurele zwakheden van het Assyrische Rijk en van de gebeurtenissen kort vóór 640 v. Chr. ons verder helpen.

De Babylonische kwestie

Ik verwoeste en vernietigde de stad en verbrandde haar met vuur; de gebouwen, van de grondvesten tot aan de bekroning. Ik verwijderde baksteen en aarde, zoveel als er was, uit de binnenmuur en uit de buitenmuur, uit de tempels en uit de ziggurat en wierp deze in de rivier de Arahtu. In het centrum van de stad groef ik kanalen en ik maakte de stad met de grond gelijk. Ik verwoestte de omtrek van haar fundamenten, waardoor de verwoesting die van de Zondvloed overtrof, opdat in de toekomst de locatie van de stad en haar tempels onvindbaar zou zijn. Ik loste (Babylon) op in water en vernietigde het; ik maakte het tot een weiland.

Met deze woorden beschrijft de Assyrische koning Sanherib (r. 705-681 v. Chr.) de verwoesting van Babylon in 689 v. Chr. De felheid waarmee over deze gebeurtenis wordt geschreven is opmerkelijk. Het was voor een Assyrische koning niet ongebruikelijk om vijandige steden zo grondig te verwoesten, maar Babylon was al ruim 1000 jaar de heiligste stad van Mesopotamië. Het was de residentie van de oppergod Mardoek, die alles bepaalde wat er in de hemel en op aarde gebeurde en aan de mensen het koningschap had geschonken. Eeuwenlang hadden vreemde heersers de stad en haar inwoners gerespecteerd, maar Sanherib brak met deze traditie. Met trots berichtte hij over de ontheiliging van Babylon. Het was alsof hij zich niets (meer) aantrok van de bevoorrechte positie van deze stad. Hoe had het zover kunnen komen?

Van de Middellandse Zee tot het Zagrosgebergte

De koningen van Hatti (i.e. Syrië) – de Arameeërs aan de kust van de zee van de zonsondergang (i.e. de Middellandse Zee), de Arabieren van Qedar, Kuštašpi van Kummuhu, Resin van Damascus, Menachem van Samaria, Tuba’il van Tyrus, Sibitti-Ba’al van Byblos, Urik(ki) van Que, Sulumal van Melid, Uassurme van Tabal, Ušhitti van Tuna, Urballa van Tuhana, Tuhamme van Ištundi, Urimmi van Hubišna, Dadīlu van Kaska, Pisīris van Karkemis, Pannamû van [Sa]ma’al, Tarhulara van [Gur]gum en Zabibe, koningin van de Arabieren – legde ik tribuut op en een betaling van zilver, goud, tin, ijzer, olifantshuiden, ivoor, blauwpurperen en roodpurperen gewaden, meerkleurige linnen gewaden en mannelijke en vrouwelijke dromedarissen. Iranzu van Mannea, Dalta van Ellipi en de krijgsheren van Namri, (Bīt)-Sangibūti en alle (bewoners van de) bergen van de zonsopkomst (i.e. het Zagrosgebergte), legde ik (een tribuut op van) paarden, muilezels, kamelen, ossen, schapen en geiten, die ik jaarlijks in Assyrië ontvang.

Deze tekst is te vinden op de Iran Stele, een monumentale inscriptie die door de Assyrische koning Tiglath-Pileser III (r. 745-727 v. Chr.) in de Iraanse provincie Lorestan is achtergelaten. In de Iran Stele beschrijft de koning zijn veldtochten naar Iran en Syrië en de onderwerping van de plaatselijke vorsten, die hem voortaan een jaarlijks tribuut moesten betalen. Opvallend aan deze inscriptie is dat behalve de namen van koningen en landen ook de goederen worden genoemd die als tribuut werden geschonken. Behalve goud en zilver waren dat luxegoederen als purperen gewaden, ivoorwerk en olifantshuiden, strategische metalen als tin en ijzer en allerhande vee, lastdieren en (strijd)paarden. Deze opsomming geeft een goed overzicht van de levendige handel die in deze tijd in het Midden-Oosten op gang was gekomen en waar de Assyriërs maar al te graag van wilden profiteren.

Koning van de vier wereldranden

Nadat het koningschap uit de hemel was afgedaald, verbleef het koningschap in Eridu.
In Eridu werd Alulim koning; hij regeerde 28.800 jaar.
Alalgar regeerde 36.000 jaar.
Twee koningen regeerden samen 64.800 jaar.
Toen viel Eridu en werd het koningschap overgebracht naar Bad-Tibira.

Zo begint de Soemerische koningslijst, een document waarin alle koningen worden genoemd die over Soemer (d.w.z. het zuiden van het huidige Irak) zouden hebben geregeerd. Het koningschap wordt hier omschreven als iets bijna tastbaars, dat in een ver verleden uit de hemel was afgedaald, dat maar in één stad tegelijk kon verblijven en dat maar door één persoon tegelijk kon worden bekleed. Dit koningschap was afhankelijk van de wil van de goden en kon zich naar een andere stad verplaatsen wanneer een koning de gunst van de goden verloren had. Aan het begin van de lijst worden koningen genoemd die wel tienduizenden jaren zouden hebben geregeerd, maar na de Zondvloed daalt dit naar hooguit 1500 jaar en tegen de tijd dat historisch geattesteerde dynastieën worden genoemd, worden de getallen realistischer. Het onderliggende idee is dat Soemer al sinds mensheugenis werd geregeerd door één koning.

Nabonidus, de waanzinnige koning van Babylon?

Hij verwaarloosde zijn volk, sloeg het advies van zijn raadgevers in de wind, joeg de geestelijkheid tegen zich in het harnas, trok zich tien jaar lang terug in de Arabische woestijn en toen hij terugkeerde naar Babylon probeerde hij de cultus van de oppergod Mardoek te vervangen door de cultus van de maangod Sîn. Zijn beleid riep zoveel weerstand op bij zijn onderdanen, dat zij de Perzische koning Cyrus als een held onthaalden toen hij Babylon kwam veroveren. Dat is het beeld dat in de publieke verbeelding is blijven hangen van Nabonidus, de laatste koning van het Babylonische Rijk. Het is een tot de verbeelding sprekend verhaal dat zo uit 1001 Nacht had kunnen komen. Maar wat is ervan waar?

De Indische Oceaan (7) – De Portugese periode

Op 20 mei 1498 meerde een Portugese handelsdelegatie onder leiding van Vasco da Gama aan in de Indische havenstad Calicut. Aldaar werd Vasco da Gama begroet door twee Moren uit Tunis die hem – tot zijn grote verbazing – in het Castilliaans en het Genuees toespraken. Zij verbaasden zich erover dat uitgerekend zo’n klein, afgelegen koninkrijk als Portugal een handelsdelegatie naar India stuurde. De Portugese handelsdelegatie werd voorgeleid aan de samorijn, de hindoeïstische koning van Calicut. Nadat Vasco da Gama de samorijn om een lading specerijen had gevraagd, verzocht hij hem om alle Arabische handelslieden uit de stad te weren. Dat laatste was uiteraard geen optie. De Arabieren waren immers zijn beste klanten. Om zijn verzoek kracht bij te zetten pochte Vasco da Gama over de onmetelijke rijkdom van Portugal, maar de samorijn was niet onder de indruk. Continue reading “De Indische Oceaan (7) – De Portugese periode”

De Indische Oceaan (6) – Zuidoost-Azië komt tot bloei

Terwijl de Arabieren bezig waren Zuidwest-Azië te onderwerpen, was ook Zuidoost-Azië volop in beweging. Tussen 600 en 1200 groeiden de stadstaten in deze regio uit tot machtige koninkrijken zoals Srivijaya, Khmer, Pagan en Vietnam, die zich konden meten aan grootmachten als India en China. In deze periode vonden ook enkele belangrijke volksverhuizingen plaats, waaronder die van de Thai en de Bamar. Tussen 1200 en 1500 kwamen er enkele nieuwe koninkrijken bij, zoals Majapahit en Ayutthaya, en bekeerde de bevolking van de Maleisische Archipel zich tot de islam. Toen de Portugezen in de zestiende eeuw Zuidoost-Azië bereikten, had de regio al een rijke geschiedenis achter de rug. Continue reading “De Indische Oceaan (6) – Zuidoost-Azië komt tot bloei”

De Indische Oceaan (5) – De islamitische periode

In de Late Oudheid hadden zich in Eurazië vier omvangrijke wereldrijken gevormd: Byzantium, Perzië, India en China. Deze wereldrijken hielden elkaar in evenwicht en zorgden voor een duurzame vrede. De langeafstandshandel tussen deze wereldrijken kwam tot bloei en langs de handelsroutes tussen deze wereldrijken ontstonden enkele handelskoninkrijken, waaronder Aksoem in het huidige Ethiopië en Srivijaya in het huidige Indonesië. Vrijwel geheel Eurazië maakte nu deel uit van één wereldsysteem. Deze schaalvergroting had echter ook een keerzijde. Omdat kooplieden nu veelal direct tussen Egypte en India voeren raakte de Wierookroute, die de Arabieren zoveel rijkdom had gebracht, in verval. Zij moesten nu ergens anders hun rijkdommen vandaan halen. Continue reading “De Indische Oceaan (5) – De islamitische periode”