Inmiddels ruim twee jaar geleden verscheen Het Wereldrijk van het Tweestromenland. Het was een debuut waar je als beginnend schrijver alleen maar van kunt dromen: intussen al zes drukken, lovende recensies in de NRC en de Volkskrant, uitgeroepen tot Boek van de Maand bij VPRO’s OVT, genomineerd voor de Homerusprijs 2022. Uitgeverij Omniboek kwam dan ook al snel met de vraag of ik nog meer boeken wilde schrijven. Tegen dat verzoek zei ik natuurlijk geen nee.
Bij het schrijven van mijn eerste boek merkte ik dat het door de brede opzet soms moeilijk was om op elk onderwerp even diep in te gaan. Uiteindelijk is het toch vooral een boek over politiek-militaire geschiedenis geworden, met minder aandacht voor zaken als bestuur, economie, religie en wetenschap. Ik besloot daarom dat ik in mijn volgende boeken de andere thema’s wilde uitdiepen. Over de vraag welk thema in mijn eerstvolgende boek centraal zou staan, hoefde ik niet lang na te denken: het werd langeafstandshandel.
Waarom langeafstandshandel?
Langeafstandhandel is een thema dat ik in de bestudering van het verleden telkens weer tegenkom. Of het nu gaat om de oorlogen die om handelsroutes worden gevoerd, of om goederen en ideeën die zich via handelsroutes verspreiden, je kunt er moeilijk omheen. Vraag en aanbod zijn niet te onderschatten krachten die in hoge mate de loop van de geschiedenis hebben bepaald en nog steeds bepalen.
Zelf ben ik opgegroeid in de tijd van de oorlogen in Irak en Afghanistan, toen velen beweerden dat het de Amerikanen alleen maar om olie en gaspijpleidingen te doen was. Het gaat misschien wat ver om te stellen dat dergelijke economische factoren alles verklaren, maar je kunt moeilijk volhouden dat ze géén rol spelen. Een goed begrip van deze economische factoren is essentieel.
Later, tijdens mijn studie, leerde ik over de rol die de overzeese handel had gespeeld in de verspreiding van ‘oosterse’ ideeën, verhalen en kunststijlen naar het Archaïsche Griekenland. Wat begon met een sterke vraag onder Griekse aristocraten naar ‘oosterse’ luxegoederen, mondde uit in een diepgaande culturele beïnvloeding die het Klassieke Griekenland zoals we dat kennen in hoge mate heeft gevormd. Griekenland was geen eiland, maar maakte deel uit van wat we het ‘Nabije Oosten’ zijn gaan noemen.
Ik kwam ook in aanraking met het boek Guns, Germs & Steel van Jared Diamond, waarin het succes van de Euraziatische beschavingen werd verklaard door geografische factoren. Doordat Eurazië een grote aaneengesloten landmassa is, konden er vele beschavingen ontstaan die relatief makkelijk met elkaar in contact konden komen. Door eeuwenlang goederen en ideeën uit te wisselen en elkaar te beconcurreren, ontwikkelden deze beschavingen zich uiteindelijk verder dan beschavingen elders ter wereld. Ook in dit boek is dus een prominente rol weggelegd voor de langeafstandshandel.
De Zijderoute is hot
Dat ik niet de enige ben die geïnteresseerd is in langeafstandhandel, blijkt wel uit de aandacht die er het afgelopen decennium is geweest voor de Zijderoute.
In The Silk Roads van Peter Frankopan en De Zijderoute van Valerie Hansen wordt de belangrijke rol van de langeafstandshandel in de wereldgeschiedenis nog eens benadrukt en krijgt ook het ‘Grote Middengebied’ tussen Europa en Oost-Azië de nodige aandacht. Minder bekend, maar zeker niet minder interessant, is Empires of Ancient Eurasia van Craig Benjamin, waarin de eerste bloeiperiode van de Zijderoute tussen 100 v. Chr. en 250 n. Chr. centraal staat.
In Nederland zijn onder anderen Marieke van Aerde en Rolf Strootman bezig met onderzoek naar de vroegste geschiedenis van de Zijderoute en ook het volgende Zenobiacongres gaat over dit onderwerp. Tot slot zendt de VPRO op het moment van schrijven een documentaire uit over de Nieuwe Zijderoute, waaruit maar weer de blijvende fascinatie voor dit onderwerp blijkt.
Een voorgeschiedenis van de Zijderoute
De Zijderoute kwam tot stand na de reis van de Chinese diplomaat Zhang Qian naar Centraal-Azië (138-126 v. Chr.). Naar aanleiding van de verslagen van Zhang Qian begon de keizer van China handelsmissies naar het ‘verre westen’ te sturen, waardoor een nieuw handelsnetwerk ontstond dat bijna heel Eurazië omvatte. Het is dan ook begrijpelijk dat veel geschiedenissen van de Zijderoute hier beginnen.
Uit Zhang Qian’s eigen verslag blijkt echter dat er in het ‘Grote Middengebied’ tussen Europa en Oost-Azië al een levendig handelsnetwerk aanwezig was. Dit omvatte de rivierdalbeschavingen van Mesopotamië, Egypte en het Indusdal, de havensteden aan de Middellandse Zee en de Indische Oceaan, en corridors zoals de Levant, Anatolië, het Iraanse Hoogland en Centraal-Azië. In de loop van duizenden jaren waren deze gebieden via handelsroutes met elkaar verbonden geraakt en rond 100 v. Chr had ook China aansluiting gevonden bij dit handelsnetwerk.
Hoewel niemand twijfelt aan het bestaan van handelsnetwerken vóór de Zijderoute, ben ik nog geen boeken tegengekomen die deze voorgeschiedenis centraal stellen. Dus ik dacht: misschien moet ik dat boek maar schrijven.
Alle wegen leiden naar Babel
In Alle wegen leiden naar Babel combineer ik mijn kennis van het Oude Nabije Oosten met mijn fascinatie voor de langeafstandshandel. In het boek stel ik ‘Babel’, i.e. het oude Mesopotamië, centraal. In deze rivierdalbeschaving kwamen de eerste steden tot stand, waar een niet-aflatende vraag ontstond naar goederen van buitenaf. Deze vraag vormde de drijfveer achter de opkomst en ondergang van wereldrijken.
Behalve aan Mesopotamië besteed ik ook aandacht aan Egypte, India en China en aan de vraag hoe deze beschavingen aangesloten raakten bij het grote Euraziatische handelsnetwerk, dat een gebied besloeg dat zich uitstrekte van Engeland tot aan Indonesië en van Tanzania tot aan Japan. Door deze brede opzet hoop ik onderbelichte beschavingen de aandacht te geven die ze verdienen en uiteindelijk ook de Grieks-Romeinse beschaving in een bredere context te plaatsen.
Bij het schrijven van dit boek merkte ik dat het niet eenvoudig was om het alleen maar over handel te hebben. Handel heeft zoals gezegd een grote overlap met andere onderwerpen: oorlog en diplomatie, de verspreiding van kennis, verhalen en denkbeelden, de invloed van klimaat en migratie op handelsnetwerken. Kortom, het lijkt erop dat het me wéér niet is gelukt om me op één thema te richten. Maar of dat nou zo erg is…
Alle Wegen naar Babel verschijnt op 21 september 2023, maar is via deze link al te reserveren.